Ga voor die droom

Wacht als 55-plusser niet tot je chef meedeelt dat je overbodig bent. Verzin tijdig een plan B, zeggen loopbaanbegeleiders. Desnoods doe je een stapje terug in functie en salaris, maar houd wel zelf de touwtjes in handen.

Oudere ambtenaar moet heft in eigen hand nemen

Wat zijn de kansen voor een laat-vijftiger of zestiger op de arbeidsmarkt? Nu vrijwel alle overheidsorganisaties de kaasschaaf hanteren, sneuvelen de veteranen vaak als eerste. Ze zijn immers duur, moeilijk te veranderen en lopen vaak wat achter als het gaat om het verzinnen van innovatieve oplossingen. Regelmatig lopen functioneringsgesprekken met oudere ambtenaren uit op een arbeidsconflict, met woede en frustratie als gevolg.

Onnodig en verkwisting van geld en vooral ook van waardevolle kwaliteiten, vindt Gerard Kerkhof, loopbaanbegeleider bij personeelsmobiliteitsbureau POSG. Zijn specifieke doelgroep bestaat uit vijftigers en zestigers bij de overheid en hij ziet dagelijks hoe het voor alle partijen beter kan. ‘De oudere managers die ik aan tafel krijg, zijn niet zo negatief over de optie om een stapje terug te doen’, vertelt de loopbaanbegeleider. ‘Natuurlijk ligt het aanvankelijk vaak gevoelig, soms is het zelfs een kwestie van gezichtsverlies. Maar als werkgevers daar op een respectvolle manier mee omgaan dan blijken de werknemers best open te staan voor een beetje minder.’

Kerkhof noemt het ook een kwestie van de ‘interne biologische klok’. ‘De top van de loopbaan is al bereikt rond hun vijftigste. Kracht en energie nemen af. In plaats daarvan komt er veel meer behoefte aan het overdragen van kennis, reflectie, beschikbaar stellen van expertise. Als dat gesprek kan worden gevoerd, dan blijkt er veel meer mogelijk te zijn dan alleen maar in de vechthouding te staan.’

Taboe
Met de term demotie is iets geks aan de hand. Wanneer het woord wordt genoemd, reageren mensen als door een wesp gestoken. De tegenhanger van promotie heeft te maken met een taboe. Terwijl de realiteit anders is, zo blijkt uit onderzoek onder 45-plussers. Volgens het demografisch onderzoeksinstituut NIDI wordt de veelbesproken terugval in functie namelijk helemaal niet zo gevreesd. Uit onderzoek bleek dat een meerderheid zich kan voorstellen dat men kiest voor demotie. Die term werd in het onderzoek overigens nadrukkelijk vermeden om de negatieve connotatie met dit begrip te vermijden. De onderzoekers vroegen aan ruim 500 werknemers: ‘Kunt u zich voorstellen dat u op een gegeven moment in uw carrière zou kiezen voor een lagere functie, ook als dit een lager salaris met zich meebrengt?’ Op deze vraag antwoordde ruim 60 procent dat men zich dit kon voorstellen, waarbij 22 procent zich dat goed kon voorstellen en 39 procent deze mogelijkheid enigszins voorstelbaar achtte.

Leo Dunki Jacobs (68) zag deze ontwikkeling enkele jaren geleden al en besloot twee vliegen in een klap te slaan. Met het online platform Senior2go stapte hij zelf weer in het werkzame leven, maar helpt nu ook anderen bij een tweede carrière. Hij koppelt ‘rijpere’ professionals aan elkaar die door uiteenlopende redenen zonder werk zitten. Het idee is dat deze ervaren krachten als zelfstandige weer projecten van de grond kunnen krijgen en elkaar aanvullen op hun vakgebied.

‘Gemakkelijk is het namelijk niet om als oudere de arbeidsmarkt weer te bestormen’, bevestigt de gepensioneerde psycholoog. ‘Juist rond je 55ste heb je nog genoeg energie om nieuwe dingen aan te pakken, maar toch laten werkgevers deze groep links liggen. De oudere ambtenaar zit wat dat betreft klem.’ Volgens Dunki Jacobs is er nog heel veel mogelijk als je op latere leeftijd je kwaliteiten inzet en je krachten met gelijkgestemden bundelt. ‘Zo was er een cliënt die nu eindelijk zijn droom wilde waarmaken en iets in de schoenenbusiness ging doen. Doordat hij een zakelijke partner vond, heeft hij die stap durven nemen’, vertelt hij enthousiast. ‘Of die persoon die eindelijk zijn uitvinding op het gebied van zonne- energie naar een hoger plan wilde tillen. Als je het samen doet met iemand die je aanvult, dan komt die droom ineens een stuk dichterbij.’

Beter nadenken
Dunki Jacobs zou willen dat vijftigers beter nadenken over hun werkzame toekomst in plaats van af te wachten wat er gebeurt. ‘Elk mens heeft een droom, ga na wat die is en probeer hem alsnog uit te laten komen. De kans is aanwezig dat je je zekerheid verliest en mogelijk teruggaat in salaris. Sommigen kunnen zich dat niet permitteren, maar als dat wel kan zou ik zeggen: ga ervoor.’

Ook loopbaanbegeleider Gerard Kerkhof van POSG adviseert om het heft in eigen handen te nemen. ‘Zoals die algemeen directeur die op een zekere leeftijd bij het managementteam aangaf een andere rol voor zichzelf te zien in de organisatie. Hij wilde niet langer de eindverantwoordelijke zijn en heeft dit op een tactische manier bespreekbaar gemaakt’, vertelt Kerkhof. ‘Vervolgens heeft hij een stap terug gedaan, maar droeg zijn steentje inhoudelijk nog wel degelijk bij. De voormalige directeur heeft een thema opgepakt waar binnen de organisatie nog een slag mee gemaakt moest worden en dit tot een goed einde gebracht. Hiermee is de waarde van zijn kennis en kunde voor de organisatie bewaard gebleven.’

De afgelopen decennia is er binnen de overheidsorganisaties veel veranderd en de eisen die aan ambtenaren worden gesteld veranderden mee. ‘Je moet je misschien ook afvragen of je nog wel mee wilt met een hele nieuwe cyclus van ontwikkelingen’, stelt Kerkhof. ‘Het afnemen van de mentale en fysieke druk zijn grote voordelen van een tandje minder werken.’

Maar uiteraard zijn er ook nadelen, buiten de juridische en financiële consequenties van demotie. ‘Het ligt heel erg aan de communicatie binnen een organisatie, maar een teruggang in functie kan als een zwakte worden gezien’, vertelt de loopbaanbegeleider. ‘Als je een baan hebt met veel verantwoordelijkheden en een sterke externe uitstraling is het lastig om te vertellen dat je geen directeur meer bent maar ‘slechts’ programmamanager of beleids adviseur. Dat is voor diegene én vaak ook hun partner toch een kwestie van statusverlies.’